Van Boeken Bezeten 96

Turen bij de buren van onze buren: schrijvers in de Oekraïne

Het literaire buurtonderzoek dat ik uitvoerde in Midden- en Oost-Europa bracht me in 2006 naar de Oekraïne. De beste Russische auteurs zijn daar geboren: Nicolaj Gogol (Dode zielen), Michael Boelgakov (De meester en Margarita) en Isaak Babel (Rode Ruiterij). Of ze woonden en werkten er: Ivan Boenin (Nobelprijs literatuur 1933), Konstantin Paustovskij (Geschiedenis van een leven) en Leo Tolstoj (Sebastopol-vertellingen). In zijn schitterende zomerhuis in Jalta schreef Anton Tsjechov zijn De dame met het hondje. Alexander Poesjkin verbleef in ballingschap in Odessa, waar hij aan Jevgeni Onegin werkte en de vrouwelijke adel verleidde. Deze schrijvers horen tot de Russische literatuur, niemand schreef in de taal van de Oekraïne, het Oekraïens. Hier, waar het Westen overgaat in het Oosten, zijn de verschillen tussen meerderheid (Oekraïners) en minderheid (Russen) het kleinst en de tegenstellingen het grootst. Ook in de letteren, welke Oekraïense schrijvers kennen we en waarover schrijven ze?

Als eerste Andrej Koerkov, van hem verscheen in 2000 de hilarische roman Picknick op het ijs, in 2008 gevolgd door De laatste liefde van de president. Opnieuw een opgewekte roman die ervan uitgaat dat de wereld een mislukking is waarin wij slechts met de overmoed van schelmen en de principes van Robin Hood kunnen overleven. Deze roman kijkt vooruit naar de jaren 2013 en 2015 - en lijkt op een kluchtige 1984 (Orwells meesterwerk) - maar levert ook terugblikken op de Sovjet-Unie in de jaren zeventig en tachtig. De roman verenigt het beste dat dit poppenkastland te bieden heeft: morbide humor en overlevingsdrang. In Kiev heeft de voormalige president (zelf weggestuurd wegens stemfraude) de verkiezingen gewonnen, zijn tegenkandidaat, de huidige premier, weigert haar nederlaag te erkennen en treedt niet af als regeringsleider. Tegelijkertijd lezen in De laatste liefde van de president over een jonge boef die zich in de nadagen van het communisme omhoogwerkt en president wordt - en wat voor een! - onderga je gnuivend het ultieme leesgenot.

Vrouwelijke schrijvers in de Oekraïne hebben de toekomst, zo blijkt uit het themanummer Oekraïne van het Tijdschrift voor Slavische Literatuur van april/mei 2008. Nieuwsgierig geworden koos ik voor de in 2009 uitgekomen roman Veldonderzoek naar Oekraïense seks, die eerder opvalt door de opmerkelijke omslag dan vanwege de commerciële titel. De inhoud stelde teleur. Misschien moest Oksana Zaboezjko een reeks nare ervaringen in de liefde van zich afschrijven (en als dit goed en dapper en monter gebeurt, waarom niet?), aan mij was deze lange en vlakke oprisping niet besteed.

Tot slot een uitstapje naar de Krim, de overwegend Russisch gebleven parel die zich spiegelt in de Zwarte Zee. Ljoedmila Oelitskaja laat haar roman Medea en haar kinderen afspelen in Feodosia, in het huis van de Griekse Medea die, nu een oude weduwe zonder kinderen, haar woning openstelt voor de kinderen en kleinkinderen van haar broers en zussen. Hele families strijken er in de zomermaanden neer, elk neemt een deel van de familiegeschiedenis mee die parallel loopt met de Russische geschiedenis, van de Oktoberrevolutie via de oorlog tussen de Roden en de Witten en de rampzalige dertiger jaren naar de Tweede Wereldoorlog en de gedwongen volkerenruil - etnische Russen tegen Krim-Tartaren - hierna. Alle bezoekers, groot en klein zijn haar kinderen, en zo is deze afstammelinge van Taurië het te weinig nagevolgde voorbeeld van culturele integratie. 

Ze zijn zeldzaam, de vertalingen uit dit verre buitenland, en soms tref je een edelsteen.

Noud Bles

Andrej Koerkov: De laatste liefde van de president, roman, 2009, Nieuw Amsterdam Uitgevers, prijs € 22,50
Ljoedmilla Oelitskaja: Medea en haar kinderen, roman, 1997, Uitgeverij De Geus, in het antiquariaat
Oksana Zaboezjko: Veldonderzoek naar Oekraïense seks, roman, 2009, Uitgeverij Wereldbibliotheek, € 17,50

NB: zie ook de pagina over het informatieve boek Oekraïne: Hoog op de zuil van vrijheid