Van boeken bezeten 21

Marguerite & Marguerite

Dit jaar werd op 8 juni honderd jaar geleden in Brussel de Franse schrijfster Marguerite Yourcenar geboren. De Belgische posterijen brachten een herdenkingspostzegel met haar beeltenis uit. In deze Van boeken bezeten een klein, haast even compact als op een postzegel, dubbelportret van de twee Marguerites die op geheel verschillende wijze de Franse literatuur in de vorige eeuw beheersten. Marguerite Yourcenar (pseudoniem van Marguerite Cleenewerck de Crayencour) en Marguerite Duras (pseudoniem van Marguerite Donnadieu). Eerstgenoemde, MY, kwam ter wereld in de Louizalaan in het toen en nu rijkere deel van Brussel dat haar ouders hadden verkozen boven het landgoed van de familie, Mont Noir in St-Janskapel, Noord-Frankrijk. De al dan niet betere medische zorg in Brussel mocht de jonge moeder niet baten: 11 dagen na de bgeboorte stierf ze aan kraamvrouwenkoorts en buikvliesontsteking. De andere Magruerite werd op 4 april 1914 geboren in Gia Dinh, een dorp ten noorden van Saigon, toen de hoofdstad van Frans Indochina, nu Vietnam. Haar ouders vormen in de verre kolonie een arm onderwijzersgezin waarvan om beurten de moeder en de vader tijdelijk om gezondheidsredenen terugkeert naar Frankrijk. In MD’s geboortejaar breekt de 1^e Wereldoorlog uit, vader en dochter De Crayencour vluchten via Oostende gdurende een jaar naar Engeland. Beide Marguerites groeien op in een incompleet gezin. De vader van MY is doorgaans afwezig en laat zijn kind opvoeden door huisleraren en kindermeisjes. MY zal later zeggen dat zij het geluk had te ontsnappen aan de moederliefde, die er in de regel naar streefde om dochters terug te voeren in de richting van traditie en passiviteit. De vroege jeugd van MD is nog een slag dramatischer. Haar afwezige vader sterft als zij zeven jaar is (in het Zuid-Franse Duras, waaraan zij haar pseudoniem is ontleent), haar moeder blijft met drie jonge kinderen achter. Mogen we MD’s biografie geloven, dan werd zij als tiener door haar moeder gestimuleerd een relatie aan te gaan met een rijke Vietnamese minnaar, werd ze met geweld misbruikt door haar oudere broer, die ook het bed deelde met haar moeder en sliep ze zelf met haar jongere broertje. Hoe anders, en slechts louter literair, waren de intieme betrekkingen bij de Crayencours. Haar vader schreef gedichten die onder haar schuilnaam aan een uitgever werden aangeboden, terwijl haar eerste werk begeleid werd met een brief van haar vader die beweert de auteur te zijn. De eerste roman van MY (Alexis of de verhandeling over de vergeefse strijd) verschijnt in 1929, het jaar waarin haar vader overlijdt. Vanaf dat moment is MY een reizende intellectueel, een nomade die in hotels woonde en daar opzettelijk koffers met schrijfmateriaal achterliet. De korte roman is een lange brief van een zekere Alxis, een jonge musicus uit een arme familie aan zijn welgestelde jonge vrouw waarin hij omslachtig en verhuld meedeelt haar te verlaten om zichzelf de vrijheid te geven van mannen te houden. Het boek krijgt een gemengde ontvangst. Niet minder gemengd was de ontvangst van MD’s eerste boek, het tot nu toe niet in het Nederlands uitgebrachte Les Impudents, dat je wellicht het beste met: De schaamtelozen zou kunnen vertalen. Deze roman bevat de verloren illusies van een meisje dat in de liefde voor mannen geloofde. Die mannen zijn haar perverse broer en haar slechts in haar jonge lichaam geïnteresseerde minnaar.
Beide auteurs zullen veel later hun literaire hoogtepunten bereiken. MY in de historische romans Hadrianus’ gedenkschriften (1951) en Het hermetisch zwart (1968); voor MD zijn dat de (deels) autobiografische Hiroshima mon amour (1960), De minnaar (1971) en De minnaar uit Noord-China (1991). Het is niet toevallig dat Hiroshima mon amour eerder een scenario is dan een roman (het werd adembenemend verfilmd door Alain Resnais). MD schrijft haar proza als een toneelstuk dat zonder handeling hardop door een acteur op het toneel moet worden voorgelezen. Haar voorkeur voor het uittillen van de tekst boven het boek wordt het benadrukt door haar consequente gebruik van de tegenwoordige tijd.

Aan het einde van haar leven verschijnt in MD’s door alcohol omspoelde geest de man met de zwarte jas. Haar jonge minnaar Yann Andréa moet de imaginaire geest wegjagen. Op 29 februari 1995 lukt dat hem niet meer.

MY herbeleeft de laatste veertien dagen van haar leven alle reizen die ze heeft gemaakt. Ze is in Japan, in Egypte, Griekenland. Het is najaar 1987, ze sterft in een ziekenhuis in de Verenigde Staten. Aan haar doodsbed staat niet de Amerikaanse Grace Frick, vrouw met wie zij veertig jaar haar leven deelde, - Grace is al in 1979 gestorven, maar een man, haar laatste uitgever Yannick Guillou.

Noud Bles

De meeste gegevens ontleende ik aan:
Josyane Savgneau: Marguerite Yourcenar, een biografie, Atheneum-Polak&Van Gennep, 1991
Marguerite Yourcenar: ’s Werelds doolhof (autobiografie), Ambo, 1985
Laure Adler: Marguerite Duras, biografie, De Geus, 1999
Marguerite Duras: Het materiële leven, Rainbow pockets, 1988