Tuinen en gedichten, een nog harmonieuzer combinatie vind je nergens. En wanneer je een poëtische tuin combineert met landschappelijke gedichten dan verenig het mooiste met het beste. In Persingen, in dat allerkleinste dorp in het hart van de Ooijpolder bij Nijmegen vind je die topcombinatie in tuin ‘de villa’. Sinds zondag 15 augustus 2010 staan drie gedichten op de meest uitgelezen plekken. Waarom horen gedichten bij tuinen en tuinen bij gedichten? Waarom passen die drie gedichten zo perfect in deze tuin?

Tuinen horen bij gedichten omdat beide verwijzen naar het paradijs. Eerder naar het paradijs waarin wij onze kindertijd doorbrachten, dan naar het aards paradijs, de tuin van Eden waar verjaging de straf werd voor onze zwaktes. Tuinen hebben grenzen, tuinen sluiten meer buiten dan binnen en: tuinen zijn er voor geselecteerde enkelingen. Vervang ‘tuinen’ door ‘gedichten’ en alle uitspraken blijven even waar. De ene tuin, heb ik gemerkt, is niet gelijk aan de andere. Sommige tuinen bezitten een magische betovering. Dat merkte ik in tuin ‘de villa’. Op een prachtige zomeravond enkele jaren geleden vond daar een Chinese literaire avond plaats. Het hoogtepunt was de afsluiting, er werden gedichten voorgelezen van Bai Juyi, deze dichter stierf meer dan 1200 jaar geleden. De zon ging goudgeel onder, vogels floten en op de achtergrond klonk zacht een Chinese fluit. Wij luisterden naar De ballade van de luit.

De eer van Harry van Kuijk was het eerste gedicht dat een plek kreeg in tuin ‘de villa’. Velen kennen Harry van Kuijk als beeldend kunstenaar die tot zijn dood woonde in de Ooij. Soms schreef hij een gedicht bij een kunstwerk. Het gedicht is in de prachtige tuin van Lily en Fried Frederix op glas uitgeschreven en aan het verre eind van de tuin opgesteld. Daar getuigt het van de band tussen de dichter en de plaats waar het is neergezet.

                                                                         de eer

                                                                         tussen horizon
                                                                         en ik,
                                                                         met links de waal
                                                                         en rechts een grens,
                                                                         kort achter mij
                                                                         een heuvelrug.

                                                                         lig jij

                                                                         als ooit een land
                                                                         een huis geworden is
                                                                         waarin gewoond mag worden,
                                                                         heb ik de eer
                                                                         er te verblijven.


                                                                         Harry van Kuyk

Niet ver daar vandaan staat in het nieuwe gedeelte, de zogenaamde grassentuin, nog een gedicht. Het heet: Torenhoog en mijlen breed en is van de hand van Paul Ganzevles, een landschapsarchitect die werkt als adviseur voor natuurbeheer en ecologie. Het gedicht komt uit een wandelboek: Wandelingen rond Wageningen, in het voetspoor van Hemmo Bos.


                                                                         Torenhoog en mijlen breed

                                                                         In de eeuwenlange winter kwam het beest
                                                                         Met zijn ijselijke tongen likte hij het land
                                                                         En schreef ermee in het zand
                                                                         Ik ben hier geweest

                                                                         Het land heeft toen zijn rug gekromd
                                                                         En verjoeg het stramme beest
                                                                         In onze winter zie ik soms zijn geest
                                                                         Een speldeprik, ik lach erom

                                                                         Straks komt het groene kleed
                                                                         Waaronder ik mij schurken zal
                                                                         Wachtend tot ik weer in dromen val
                                                                         Torenhoog en mijlen breed

                                                                         Paul Ganzevles


Tuinen en gedichten isoleren ons van de rest van de wereld. Ze heffen de grenzen van ruimte en tijd op waardoor wij even zweven. Op uitnodiging van Lilly en Fried Frederix, scheppers van tuin ‘de villa’ schreef ik het gedicht Handschrift, dat in het handschrift van Fried een prominente plek kreeg. Wie in hun tuin het gedicht leest, ziet in de verte de stuwwal van Ubbergen en Beek. 

                                                                         Handschrift

                                                                         In het handschrift van de dichter
                                                                         maken de woorden geen geluid.
                                                                         Zie maar:
                                                                         ‘Stilte’ klinkt als stilte,
                                                                         ‘Zwijgen’ alsof je mond zich sluit.

                                                                         Maar voor de lezer
                                                                         gaan deze woorden zingen,
                                                                         is elke regel een vogel die fluit.
                                                                         Hoor:
                                                                         Leg je oor te luisteren,
                                                                         knisperend groeit het gras,
                                                                         de paarden trappelen
                                                                         en een windvlaag ritselt
                                                                         door boomtakken en bladerdak.
                                                                         Er trekken rimpels over de waterspiegel,
                                                                         met de eenden duik je onder in de plas.
                                                                         Je stem klinkt als ingehouden
                                                                         onweer, wordt fluisteren
                                                                         zover je kijkt.
                                                                         Tot aan de heuvelrand in de verte,
                                                                         daar sterf je uit.

                                                                         Noud Bles

Tuin ‘de Villa’ is helaas op zeldzame momenten open voor het publiek. De website is te bezoeken: www.tuindevilla.nl. 

Over de tuin en de eigenaren schreef ik een aardig, mooi geïllustreerd boekje waarin de meeste tuingedichten zijn opgenomen, zie: Tuin 'de Villa'.   


Noud Bles


Bai Juyi: De ballade van de luit, uit: Spiegel van de Klassieke Chinese Poëzie, samensteller W.L. Idema, Meulenhoff, 2000
Noud Bles: Schijngestalten, bibliofiele gedichtenbundel met zeefdrukken van Angeline Lips vormgegeven door Koos van Tol, uitgeverij De Ravenberg Pers, 1990
Ruud Schaafsma: Wandelingen rond Wageningen, in het voetspoor van Hemmo Bos,  uitgeverij Mattrijs, 2004
O heerlijk paradijs, tuinen in de literatuur, Armada, tijdschrift voor wereldliteratuur, juni 2005.
Gedicht De eer van Harry van Kuijk komt uit zijn bundel Liefdesbrieven uit de polder, over deze uitgave zijn geen gegevens bekend