Van Boeken Bezeten 65

In de voetsporen van Thomas Mann

Thomas Mann is de voornaamste, maar niet de enige schrijver uit de beroemdste familie van kunstenaars en intellectuelen in Duitsland die voortkwam uit de middelgrote stad Lübeck. Zijn oudere broer Heinrich schreef ook, niet zonder succes, al werd zijn roman Professor Unrat vooral bekend door de verfilming onder de titel Der blaue Engel met Marlene Dietrich in de hoofdrol. Zus Carla werd actrice evenals Thomas’ dochter Erika. Twee zonen van Thomas Mann kozen voor het schrijversschap: Klaus Mann (roman Mephisto en autobiografie Het keerpunt) en Golo Mann die tal van historische boeken publiceerde. Een unieke familie, groot geworden in de handel in de voorheen zo belangrijke Hanzestad. Uniek ook omdat de familiegeschiedenis model stond voor een van de belangrijkste romans van Thomas Mann, Buddenbrooks, de roman waarvoor hem in 1929 de Nobelprijs voor de literatuur werd toegekend. Welke voetsporen vond ik deze zomer van de man die in zijn omgeving liefdevol ‘de tovenaar’ genoemd werd in relatie met zijn werk?

Op een zonnige vrijdag begin juli van dit jaar stak ik met enkele reisgenoten het voetveer over van de havenstad Klaipeda in Litouwen (tot 1945 de stad Memel aan de oostgrens van het Duitse rijk) naar het schiereiland Koerse Nering. Even buiten het plaatsje Nida bezat Thomas Mann een zomerhuis waar hij zich terugtrok om te schrijven. Wij klommen naar de top van de ‘schoonmoederheuvel’ die vanwege de steile hellingen terecht aanspraak maakt op deze naam en stapten het bruinhouten huisje met de helblauwe luiken binnen. (foto 1) Thomas Mann was gek op dit verblijf, hij schreef er de megaroman Joseph en zijn broers en een pamflet tegen het nationaal-socialisme. Opmerkelijk of niet, enkele kilometers van dit huis lag een trainingskamp van jonge nationaal-socialisten, bij gunstige wind hoorde men op het buitenterras de rauwe commandokreten. In 1933 besloot Thomas Mann na een verblijf in Zwitserland niet naar Hitler-Duitsland terug te keren. Van 1938 - 1952 woonde hij in de Verenigde Staten en van 1952 tot zijn dood in 1955 in Zürich.

Van Klaipeda vaart een grote veerboot ons in 22 uur naar Kiel. De verleiding om het 50 km verderop gelegen Lübeck te bezoeken weerstaan we niet. Drie dagen na het zomerhuis in Nida wandelen we naar de Mengstrasse nummer 4, het Buddenbrookhuis. Zo weinig informatie over de schrijver en zijn werk als het zomerhuis bood, zo uitpuilend overvol is het Buddenbrookhuis, het huis dat in de gelijknamige roman van Thomas Mann model staat voor de opkomst en het verval van de handelsfamilie. Twee grote tentoonstellingen zijn er, één over de familie Mann en één over de roman. Lopen door de laatste tentoonstelling is lopen door de hoofdstukken van het boek. De grote eetkamer is er in alle glorie waarin aan het begin van de roman het prestigieuze diner plaatsvindt dat het huis als nieuwe aanwinst voor de fortuinlijke eigenaren inwijdt. Ook de landschapskamer waar de belangrijke familiegesprekken plaatsvinden is er, ingericht met de geschilderde uitzichten over velden en beboste heuvel en de tafel waarop het papiertheater, het kerstcadeau voor de jonge Hanno Buddenbrook, de laatste telg die ziekelijk is en als kind sterft, kort na de gedwongen verkoop van het imposante familiehuis. (foto 2).

Thomas Mann is bij ons vooral de schrijver van de fijnzinnige novelle Dood in Venetië, wonderschoon verfilmd door Luchino Visconti met Dirk Bogarde in de hoofdrol en de muziek van Mahler aan het begin. Ook is Thomas Mann de schrijver van de dikke pillen, als De Toverberg en Dokter Faustus. Voor wie het aandurft, zijn de 616 pagina’s van de Nederlandse vertaling van De Buddenbrooks een kluif om van te smullen. In Lübeck noemt met Die Buddenbrooks: ‘ein Jahrhundertroman’, de belangrijkste Duitstalige roman van de 20^e eeuw. Dit boek geeft echter een indringend beeld van de negentiende eeuw met haar sterke en zwakke kanten, de komische en tragische momenten, de opbloei van het kapitalisme, het verschil tussen de standen, de grote en kleine belevenissen van de levensechte personages geschilderd in overvloedige details. We leven twee eeuwen later, nog steeds is het boek leesbaar en boeiend, alweer een bewijs van de kracht van literatuur met een grote L.

Noud Bles

Thomas Mann: De Buddenbrooks (Arbeiderspers) € 17,95
Idem: De Toverberg (Arbeiderspers) € 17,95
Idem: Doctor Faustus (Arbeiderspers) € 18,95
Idem: De dood in Venetië (Salamander klassiek) € 8,95
Heinrich Mann: De blauwe engel, Nederlandse vertaling van Professor Unrat, alleen antiquarisch verkrijgbaar.