Van boeken bezeten 3

Eén minuut voor Margriet

In de weken van het reisboek, vlak na de dag van filosofie en de nacht van de poëzie en net voor het begin van de maand van het spannende boek vraag ik slechts één minuut voor Margriet. Margriet de Moor natuurlijk, de auteur die nipt de Libris-Literatuurprijs aan zich voorbij zag gaan.“Omdat Kreutzersonate niet haar beste boek is,” naar verluid. Maar de Kreutzersonate is wel het origineelste Nederlandse proza dat op dit moment in de boekhandel verkrijgbaar is. En het borduurt voort op een prachtige traditie van wisselwerking tussen muziek en literatuur. Laten we bij het begin beginnen.

De Kreutzersonate is een driedelig muziekstuk voor viool en piano dat precies tweehonderd jaar geleden gecomponeerd door Ludwig van Beethoven. De sonate werd geschreven in een periode waarin (van horen zeggen) de componist en een Wenen bezoekende Engelse violist streden om de hand van een onbekende vrouw. Beethoven zou deze strijd verloren hebben en de sonate werd niet opgedragen aan opgedragen aan de Engelse rivaal, maar aan de Franse vioolberoemdheid Rodolphe Kreutzer, die, zo gaat het verhaal, de sonate nooit uitvoerde omdat hij de vioolpartij te moeilijk vond.
Geïnspireerd door Beethovens muziek schreef Lew Nikolajewitsj Tolstoi in 1891 de novelle De Kreutzersonate. Bij ons verscheen de novelle in de Prisma-pocket nr 545 L.N. Tolstoi: Verhalen (1961) en als zelfstandige uitgave in de serie Amstel Literaire Vierkanten in 1967. Tolstoi’s verhaal gaat over de grootgrondbezitter Pozdnysjew die tijdens een lange treinreis vertelt hoe hij na een vrijgevochten jeugd verstrikt raakt in de liefde voor een jonge vrouw, haar trouwt en hoe hij ten prooi valt aan een fatale jaloezie: zij speelt piano en de manier waarop zij met de violist en nietsnut Troechatsjewski de Kreutzersonate speelt bewijst voor hem haar ontrouw. Hij steekt haar met een dolk in de zij.
Leoš Janácek, de Tsjechische componist, neemt in 1923 de titel en het thema muzikaal weer op. Het is zijn eerste strijkkwartet, waarin je volgens sommigen het verhaal kunt horen van de verliefde vrouw en de jaloerse man.

Dit laatste strijkkwartet is het muziekstuk waaromheen Margriet de Moor in haar roman de relatie tussen de hoofdpersoon Marius Van Vlooten en de talentvolle, jonge violiste Suzanne Flier afwikkelt. Van Vlooten is een blinde muziekcriticus én verblinde minnaar, zijn geliefde is Suzanne Flier, de eerste violiste in het Schulhoff Kwartet. Dit kwartet speelt Janáceks Kreutzersonate op een onwaarschijnlijk fraaie manier, de blinde criticus ruikt de in de muziek gesuggereerde relatie tussen de eerste violiste en de altviolist. Het drama is vanaf dat moment onafwendbaar.

Zelf lezen, is mijn advies, dit liefdesverhaal, voor een componist er opnieuw mee aan de haal gaat. In een interview noemde de auteur: Beethoven de eroticus, Tolstoi de jaloerse, Janácek de medelijdende en zichzelf de verzoenende. Zelf lezen in de aanloop van de zomer of het allemaal klopt. Margriet de Moor kan meegenomen worden naar het strand, het vliegveld of gelezen worden op het terras in een romantische stad. Zelf ontdekken of het allemaal klopt en wie weet daarna - net als ik - op zoek naar de muziek.

Volgende keer over de kleine misser van Tolstoi. Wat, denk ik, klopt er niet bij het lezen van zijn Kreutzersonate?

Noud Bles

Plus: De Kreutzer sonate in Dubravka Ugresic: het leven is een sprookje