Van Boeken Bezeten 92

November 1989: brak de Muur, bracht de Vrijheid?

De vorige eeuw was rijk aan revoluties, van de Rode omwenteling in 1917 tot de Fluwelen revolutie in 1989. Het meest spectaculaire onderdeel van deze laatste was natuurlijk de onverwachte opening van de Muur in Berlijn op maandagavond 9 november 1989. Het morsige Politburolid Günter Schabowski meldde in een life uitgezonden persconferentie dat de nieuwe reisregeling DDR-burgers toestaat om de grens van de boeren- en soldatenrepubliek te overschrijden. Met ingang van? luidde de vraag van een journalist. Hij grabbelde een vodje uit zijn colbertjasje, keek in de camera en zei: ‘Ab sofort.’  Daarmee was het lot van de Muur, van de deling van Berlijn, van de DDR als zelfstandige staat en van de communistische heerschappij in Midden- en Oost-Europa bezegeld. Welke uitwerking hadden de historische veranderingen op de verhalen en romans in de Duitse literatuur. In november 2009 maken we de balans op. Wat heeft 20 jaar Wiedervereinigung in de Duitse letteren opgeleverd? In de beperkte ruimte van Van Boeken Bezeten de twee belangrijkste romans over dit thema. *)

Begin oktober verscheen in Nederlandse vertaling Adam en Evelyn, het paradijsverhaal van ‘DDR-auteur’ Ingo Schulze dat zich afspeelt in het mythische jaar 1989.  Het verhaal van de Oost-Duitse kleermaker en fotograaf Lutz Frenzel die door iedereen Adam wordt genoemd en zijn vrouw Evelyn begint in de maand augustus van het fluweeljaar. Wanneer Evelyn ontdekt dat Adam te intieme toenadering zoekt bij zijn vrouwelijke klanten, vertrekt zij met haar vriendin richting Hongarije, waar naar verluidt er mogelijkheden zijn om het Bondsrepubliekelijke paradijs te bereiken. Adam die de voordelen van de DDR weet te schatten, zet de achtervolging in. Na een tussenstop aan de oever van het Balatonmeer eindigen beiden in het vrije, kapitalistische München, waar Evelyn de studie van haar keuze wel kan realiseren en niemand zit te wachten op de maatkleding die meesterkleermaker Adam kan leveren. De grote omwenteling beleefd door kleine, gewone mensen met hun hoofden en harten, hun dromen en teleurstellingen 

Aanzienlijk verder reiken de ambities van de bij ons nog niet eerder vertaalde Uwe Tellkamp. Zijn kloeke, 845 pagina’s tellende roman De Toren verscheen een week geleden op 30 oktober. Tellkamp gebruikt alle dimensies die de romankunst biedt. Hij verkent de hoogte en diepte, de lengte en breedte, de vooruit- en de terugblik, de grote en de kleine geschiedenis, de wijdte van de horizon en het brandpunt van het kenmerkende detail in een overvloed die duizelig maakt. We volgen de belevenissen van drie hoofdpersonen, ingebed in hun grote familiekring en in hun woon-, werk- en schoolomgeving van december 1982 (Breznjev sterft) tot 9 november 1989. Christian begint als puber en eindigt als jong volwassene. Zijn vader, de medisch specialist Richard, houdt er een buitenechtelijke relatie op na die hem gaat opbreken. En oom Meno is uitgeverijredacteur, als geen ander moet hij in de DDR waarachtigheid en censuur met elkaar verzoenen. Tellkamp beschrijft de personages, de gebeurtenissen en het decor met een ijzingwekkende nauwkeurigheid in uitweidingen die soms benauwen, maar nooit vervelen omdat ze de omwegen zijn naar de waarheid die in de DDR niet genoemd kon worden, en eindeloos omcirkeld daardoor trefzeker zijn geduid. De Toren is een roman die naadloos past in de grote Duitse romantraditie van Thomas Mann, Heinrich Böll en Günter Grass. De Toren is een roman voor lezers die durven.


Noud Bles

Ingo Schulze: Adam en Evelyn, roman, 2009, Uitgeverij Meulenhoff, prijs € 19,89 (paperback)
Uwe Tellkamp: De Toren, roman, 2009, Uitgeverij De Arbeiderspers, prijs € 34,95 (geb.)