Van Boeken Bezeten 89

Boeken uit Cyprus en Malta: de puntjes op de Europese i.

Van grote hoogte zijn het puntjes in de Middellandse zee, maar ze horen wel degelijk bij de grote Europese familie: Cyprus en Malta. Op 1 mei 2004 werden ze lid van de EU samen met de groep Oost-Europese landen. In de serie Literatuur uit de nieuwe EU-landen waaraan ik in de nieuwsbrief van april van dat jaar begon, ontbraken tot nu toe deze meest zuidelijke buren. Niet omdat ze geen eigen literatuur kennen, maar omdat uit de Cypriotische en Malteser letteren er zo bitter weinig vertaald wordt in het Nederlands. Het bleef schrapen uit een lege jampot. Om de serie - voorlopig - af te ronden, laten we bij wijze van uitzondering enkele Engelse titels toe naast de hoogst zeldzame Nederlandse vertalingen uit Cyprus en Malta.

Cyprus, het eiland van Aphrodite, is in politiek opzicht een drama. Als gevolg van de huidige verdeling in het Grieks-Cypriotische zuiden en Turks-Cypriotische noorden, van elkaar gescheiden door de Groene Lijn moeten we eigenlijk twee literaturen bespreken. Van de Turks-Cypriotische letteren vind ik slechts een miniem spoortje: In de verzamelbundel Cyprus, wij wonen in een taal, een speciaal nummer van het tijdschrift Kruispunt uit 2004 tref ik drie dichters aan en één proza-auteur, afkomstig uit Cyprus en schrijvend in het Turks. Het korte verhaal Daba Dubi Ruzzi, de paspoortencontroleur van Mehmet Yashin vertelt over de reiziger met vier paspoorten die eerst kijkt naar de soort grens en daarna één van zijn vier reisdocumenten toont in de hoop het juiste papier te hebben gekozen. Van de Turks-Cypriotische dichter Gür Genç bewaar ik de slotregel van zijn gedicht Geen poëzie, water ter afsluiting van deze alinea.
De andere Cyprische eilandliteratuur wordt ‘Het arme neefje van de Nieuwgriekse literatuur’ genoemd en ik kan na het lezen van de vertalingen in de verzamelbundel me bij die uitdrukking wel iets voorstellen. De Grieks-Cypriotische verhalen hebben een sterk nationalistische, egocentrische inslag en dat geeft weinig verlangen meer en uitvoeriger van deze auteurs te lezen. Een gunstige uitzondering is het zeer korte verhaal De tuin van de beelden van Chrystalla Koulermou, waarin het eeuwige thema van de tuinman en de dood opnieuw tot leven wordt gebracht. Echt plezier beleefde ik aan het lezen van de enige roman die in Nederlandse vertaling is uitgebracht: Heer Batistas en de andere dingen van de bekende (of minst onbekende) auteur Kostas Montis. De hoofdpersoon Kostas herinnert zich in deze roman de verhalen die zijn grootmoeder vertelde over haar grootvader de Heer Batistas. De verhalen werken als een caleidoscoop, na elke draai van de kijker werp je een nieuwe blik op de familiehistorie die nauw verbonden is met het wel en wee van alle mensen op het eiland. Centraal hierin het verhaal van Heer Batistas die rond 1700 het eerst aan de stok krijgt met de Turkse overheerser en zich daarna bekeert tot het Turkse geloof. Tegendraads en persoonlijk doet het verhaal recht aan de complexe geschiedenis van Cyprus.
De beloofde slotregel uit het gedicht Geen poëzie, water van Gür Genç:
       Voor een eiland van niets is zoveel poëzie teveel
       schrijf niet meer
       plant bomen
       of water!

We varen over naar Malta, nog zo’n eiland dat voor zo’n klein oppervlak haast teveel verleden bezit. Het heeft een eigen taal, het Maltees, verwant aan het Hebreeuws en Arabisch, dat door de ongeveer 400.000 Maltezen naast het Engels wordt gesproken. En geschreven, al heeft geen enkel  Maltees verhaal of roman het tot een Nederlandse vertaling gebracht. De Engelsman Nicholas Monsarrat en Amerikaan Nicholas Rinaldi schreven in het Engels over Malta. Van laatstgenoemde werd de roman De jukebox-koningin van Malta in het Nederlands vertaald en door De Boekerij uitgegeven. In deze spannende en goed geschreven avonturenroman het verhaal van een geallieerde radio-afluisteraar die tijdens de Tweede Wereldoorlog op Malta verliefd raakt op het meisje dat ondanks de bommen en de dreigende invasie met jukeboxen over het eiland sjeest. Ik las dit boek liever dan The kappillan of Malta van die andere Nicholas, dat ook over de Tweede Wereldoorlog gaat en mij minder wist te grijpen. Over de eerdere belegering door de Turken in 1565 handelen de historische romans van de Italianen Francisco Balbi di Corregio en Emilio Lombardi. Deze boeken zijn aanraders voor wie besmet is geraakt door de Maltezer koorts en alles over Malta wil weten. Meer algemeen en toch Maltees zijn de korte verhalen en de roman van de Maltezer auteur Oliver Friggieri. Ik las Korante and other Short Stories from Malta en de roman The Lie. Wat ouderwets van toon vertelt Friggieri over het alledaagse leven van gewone mensen. Tenslotte een in het Engels schrijvende Maltezer auteur: Francis Ebejer. Zijn roman The Maltese Baron… and I Lucian behandelt het Italiaanse fascisme en Britse kolonialisme gedurende de Tweede Wereldoorlog. Als er maar één roman uit Malta in het Nederlands vertaald mocht worden, koos ik deze.

Hiermee sluit ik een reeks af van 14 Van Boeken Bezetenafleveringen over de literatuur uit 12 nieuwe EU-landen. De hele reeks is vanaf medio augustus na te slaan op mijn nieuwe website: http://www.noudbles.nl/publicaties/columns/columnarchief/.

Noud Bles

Cyprus:
Kees Klok en Stella Timonidou (samenstellers): Cyprus, wij wonen in een taal, tijdschrift Kruispunt 197, juni - dec 2004, € 19,50
Kostas Montis: Heer Batistas en de andere dingen, roman, Uitgeverij Ta Grammata, 2008, € 19,50
Hero Hokwerda (samenstelling en vertaling): Eilandliefde, Griekse schrijvers over hun eilanden, verhalen, Uitgeverij Meulenhoff, 2000, € 6,- (http://www.boekwinkeltjes.nl)

Malta:
Francisco Balbi di Correggio: The Siege of Malta 1565, historic account, Penguin Books, 2003, € 21,- (http://www.beslist.nl)
Francis Ebejer: The Maltese Baron… and I Lucian, roman, Midsea Books, 2002, € 8,- (http://www.maltabook.com/otherbooks.htm)
Oliver Friggieri: The Lie, roman, Allied Publications, 2007, € 12,- (http://maltaonlinebookshop.com)
Oliver Friggieri: Koranta and other Short Stories from Malta, verhalen, Mireva Maltese Writers Series, 1994 (http://www.amazon.co.uk/)
Emilio Lombardi: Toni Bajada, the Maltese Messenger of the Grand Master, historic novel, Book Distributors Ltd, 2008, € 9,- (http://maltaonlinebookshop.com)
Nicholas Montserrat: The Kappillan of Malta, roman, Cassel Military Paperbacks, 2001 (http://www.amazon.co.uk)
Nicholas Rinaldi: De jukebox-koningin van Malta, roman, De Boekerij, 2003 (http://bol.com)