Van Boeken bezeten 29

Anton Pawlowitsj Tsjechow, honderd jaar na zijn dood springlevend

Op 2 juli 1904 stierf Anton Tsjechow *) in de badplaats Badenweiler in het Duitse Schwarzwald, waar hij tijdelijk verbleef in een vergeefse poging verlichting te vinden van zijn t.b.c.
Wat merken we nu honderd jaar later nog van de meester van het korte verhaal, een genre dat hij met zeldzaam gemak en groot meesterschap beoefende of van de toneelschrijver wiens stukken telkens en telkens opnieuw gespeeld worden omdat ze in heldere en melancholische taal door middel van aansprekende personages het menselijk lot uitbeelden. In deze rubriek besteed ik aandacht aan zijn korte verhalen. Een volgende aflevering beschrijft zijn leven meer in detail plus enkele, voor Tsjechow, kenmerkende anekdoten.
   
In brieven maakt Tsjechow vaak melding over zijn manier van schrijven. Over de regels die hij zichzelf en anderen voorhoudt en over de kwaliteit van zijn eigen werk die hij maar matig vindt: “… en tussen dat alles is er geen enkele regel die ik van enige literaire waarde acht. Een heleboel opgelegd werk, maar geen moment van serieuze inspanning….”
Vol lof daarentegen zijn T.’s literaire vrienden. In het voorjaar, kort voor zijn dood, bericht Oblonsky, nodigde Anton Pawlowitsj ons uit bij hem te komen. Na het avondeten stelde B. voor een van de oude verhalen voor te lezen. B. begon. Het was ontroerend om te zien hoe Tsjechow, die er in het begin somber uitzag, waarschijnlijk omdat het hem verlegen maakte naar zijn eigen werk te luisteren, langzamerhand tegen zijn wil begon te glimlachen en, naarmate het verhaal vorderde, in zijn zachte fauteuil zat te schudden van het lachen, hoewel hij probeerde zich te bedwingen.
Misschien hebben zijn vrienden het verhaal voorgelezen dat voor het eerst in het Nederlands vertaald in het net uitgekomen zomernummer van het tijdschrift De tweede ronde is opgenomen: Het jubileum, vertaald door Anne Stoffels. In dit verhaal met louter karikaturale personages wordt de jubileumviering van de tragediespeler Vasilisk Afrikanytsj Tigrov beschreven tot op de bodem vol droesem en dronkenschap. Dankzij de komische overdrijving wordt de tragiek van elke deelnemer, de jubilaris voorop, scherp zichtbaar.
Tsjechow is de schrijver van de menselijke zwakheid verpakt in milde en soms bijtende humor.
Het meest Russische verhaal dat ik van Tsjechow ken is Rothschilds viool in de Pandora bundel Anton Tsjechow, Verhalen. In dit verhaal overziet de doodkistenmaker Jakov Ivanov, bijgenaamd Brons, zijn leven. Hij merkt dat hij op alle manieren is tekortgeschoten en bovenal zijn mededogen voor de mensen om hem heen heeft verloren. Op zijn sterfbed bezit slechts zijn viool waarmee hij wat bijverdiensten bij elkaar heeft gestreken, al scheldend op zijn joodse mede-orkestleden, vooral op de vals spelende, straatarme fluitist Rothschild. De viool vermaakt hij aan Rothschild, die even vals spelend op de viool ineens overal wordt gevraagd en daarmee onverwacht veel geld verdient.

Elk verhaal van Tsjechow heeft de kwaliteit iets bijzonders te maken van gewone, onopvallende mensen en gebeurtenissen. Telkens beseffen we dat het beschreven onheil ons ook kan treffen. En als die ons niet treft dan  worden we door het tragische in het verhaal getroffen. Want, zo zeggen we die andere Russische grootmeester na: ‘het geluk van de een lijkt op dat van de ander, maar ieder ongeluk heeft zijn eigen karakter’ (L.N. Tolstoj, openingszin in Anna Karenina).

Van Anton Tsjechow zijn doorlopend boeken verkrijgbaar:
-Pandora Klassiek: Anton Tsjechow, Verhalen
-Rainbow pocket 292: Huwelijksverhalen
-Rainbow pocket 654: Het duel
Wie overweegt de gebonden prachteditie van uitgeverij Van Oorschot aan te schaffen, raad ik aan even te wachten tot het nieuwe deel 2 Verzamelde verhalen uitkomt. In de nieuwe uitgave wordt het hierboven vermelde verhaal Jubileum opgenomen.

*) Tsjechow wordt ook geschreven als: Tsjechov of Tsjechof

Noud Bles