Van Boeken Bezeten 68

Doris Lessing: Het kind van de 20^e eeuw krijgt eindelijk de Nobelprijs

Ze was een bezienswaardigheid, de 87-jarige die nietsvermoedend uit een Londense taxi stapte en van het toegesnelde journaille moest vernemen dat zij en niemand anders de Nobelprijs voor de literatuur 2007 had gewonnen. In de media werd de rechtmatigheid van deze toekenning niet betwist. Na Elfriede Jelinek in 2004 opnieuw een schrijfster die als feministe te boek staat. Hoe verliep de weg vanaf haar geboorte (22 oktober 1919) tot aan de prijs der prijzen langs de mijlpalen van de vorige eeuw?

Doris Lessings moeder hield niet van haar ouders, haar vader niet van de zijne. In het eerste hoofdstuk van het eerste deel van haar autobiografie beschrijft ze als een klassieke biograaf de geschiedenis van haar voorouders. In 1990 verneemt ze dat maar liefst vijf auteurs aan haar biografie werken. Dat laat de nog lang niet gepensioneerde schrijfster niet op zich zitten. In twee kloeke delen, Onder mijn huid en In de schaduw beschrijft zij haar indrukwekkende en vaak bizarre avonturen die zo gekleurd zijn door de roeringen van de vorige eeuw.
Haar beide ouders worden getekend door de Eerste Wereldoorlog. Haar vader verliest een been in de loopgraven van West-Vlaanderen en lijdt zijn hele leven aan depressies. Haar moeder verwijt Doris en haar broertje dat zij door hun komst haar ontplooiing als hoofdverpleegkundige in een gerenommeerd ziekenhuis in de weg hebben gestaan. Het weinig gespreide kinderbedje stond eerst in het Britse protectoraat Perzië (nu de islamitische republiek Iran) en vervolgens in Zuid-Rhodesië (nu Zimbabwe), waar haar vader vergeefs probeert een boerenbedrijfje aan de wildernis te ontrukken. Daar, aan de rand van de bush, ontwikkelt zich tegen de verdrukking in haar eigenzinnige karakter en de drang elke moeilijkheid te overwinnen. Een echte lagere school is er niet, ze ondergaat een verschrikkelijk jaar bij de nonnen op het internaat in Salesbury en begint te werken als au pair, later als typiste en secretaresse. Op haar zeventiende schrijft ze haar eerste korte verhalen, één jaar later (1938) trouwt ze met Frank Wisdom, krijgt twee kinderen en besluit na vier jaar te scheiden. Gegrepen als ze is door communistische idealen, laat ze man en kroost achter om de wereld te gaan verbeteren. Vooral het lot van de onderdrukte zwarte meerderheid in Rhodesië en Zuid-Afrika trekt zij zich aan. In 1945 trouwt ze Gottfried Lessing, een Duitse salonmarxist, meer uit plichtsbesef dan uit liefde. Ze vertrekken in 1949 naar Engeland om daar gescheiden een nieuw leven op te bouwen. In haar bagage het manuscript van de roman Het zingende gras en enkele korte verhalen. Temidden van armoedig, zich heropbouwend Londen brengt ze haar derde kind groot en wordt ze meegezogen door de intellectuelen die menen de voorhoede van de Nieuwe Tijd te vormen: de Britse communistische partij. Een bezoek aan het Rusland van Stalin brengt haar geloof in het nieuwe heil aan het wankelen. Het 20^e partijcongres in Moskou waarin Chroetsjov de wandaden van Stalin onthult en het neerslaan van de Hongaarse opstand in 1956 doen haar besluiten het communisme de rug toe te keren. Inmiddels is Doris Lessing een bekende auteur geworden, Het zingende gras wordt in 1950 zowel in Engeland als in de Verenigde Staten uitgebracht en een reeks van romans en verhalenbundels volgen. Nederlandse vertalingen volgen met vertraging. Meulenhoff publiceert in 1965/1966 de verhalenbundels Een man en twee vrouwen en Pas op jezelf, lieveling.
Uitgeverij Bert Bakker begint in 1974 met De zomer voor het donker aan een indrukwekkende serie vertalingen die in 1978 het hoogtepunt vindt in Het gouden boek dat het nachtkastje van elke, zich toen respecterende feministe sierde. Haar ongeveer 50 titels tellende oeuvre eindigt voorlopig met The Cleft (De kloof) dat begin dit jaar in Engeland en in de Verenigde Staten is verschenen.

Bijna vijftig jaar lang prijkte haar naam op de goklijstjes voor de Nobelprijs, vlak voor haar 88^e verjaardag krijgt ze die als oudste Nobelprijswinnaar literatuur ooit. Van haar indrukwekkende titellijst zijn er op dit moment bij ons slechts twee titels leverbaar. In de auteursoverzichten van Meulenhoff en Bert Bakker komt haar naam niet meer voor. Het Zweedse eerbetoon zal daar, onze wakkere uitgevers kennende, spoedig verandering in brengen.

Noud Bles

Doris Lessing: Het verhaal van Generaal Dann, Mara’s dochter, Griot en de sneeuwhond, roman, Uitgeverij Prometheus, 2005, € 19,95.
Doris Lessing: De grootmoeders, vier novellen, Uitgeverij Prometheus, 2004, € 12,50