Van Boeken Bezeten 63

Biesheuvel, Elsschot en Barrios 

Een vreemd trio, deze schrijvers uit Nederland, Vlaanderen en Chili. Maar ze delen iets met de afgelopen maand mei. Maarten Biesheuvel ontving op 24 mei de PC Hooftprijs in het Letterkundig Museum, Willem Elsschot zou op 7 mei 125 jaar oud geworden zijn (hij overleed op 31 mei 1960) en van Eduardo Barrios las ik in mei de mooiste uitvoering van zijn beroemdste novelle.

Zelf is hij een meikind, de op 23 mei 1939 in Schiedam geboren Jacob Martinus Arend (Maarten) Biesheuvel. Een gereformeerde jeugd en de zeereizen die hij als jonge jongen maakt als ketelbink vormen belangrijke bronnen voor zijn korte en ultrakorte verhalen. Wie zich niet zijn nasale stem herinnert waarmee hij in het VPRO-radioprogramma op vrijdagavond zijn ultrakorte verhalen voorlas, kan zich dat genot alsnog bezorgen: bij de dit jaar door Van Oorschot uitgegeven bundel Zeeverhalen zit een 50 minuten durende CD met 20 door Biesheuvel voorgelezen verhalen. Deze bundel is een heruitgave van de in 1985 door Meulenhoff uitgegeven bundel met dezelfde titel, die op zijn beurt veel verhalen uit Biesheuvels debuut In de bovenkooi uit 1972 bevat. Met een verhaal van deze auteur verveel je je nooit. Zijn verhalen zijn groter dan de werkelijkheid, terwijl hij zijn werkelijkheid almaar verkleint tot hij er net niet meer in past. Over het eerste verbaas je je, niet iedere zeeman ontmoet een brommer die rondscheurt over de oceaan, het laatste wekt medelijden bij je op, de hoofdpersoon verlangt naar zee als hij aan de wal is en wil naar de wal als hij op zee dobbert. De brommerrijder die het schip weer verlaat, wil hem niet meenemen achterop, alhoewel dat best zou kunnen als de banden nog wat zouden worden opgepompt. Brommer op zee heet dit verhaal, en wie dit grotemensensprookje weet te waarderen, houdt van alle Biesheuvelverhalen. 

“…want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren…” is misschien wel de meest geciteerde regel uit de hele Nederlandse poëzie. Het gedicht van Willem Elsschot verklaart waarom men handelingen als het doodslaan en het huis in brand steken nalaat, en ook wat dat nalaten tot gevolg heeft. 125 jaar geleden werd in Antwerpen de zoon van de bakker geboren die een éénling in onze literatuur zou blijven: Alfons de Ridder, schrijvend onder het pseudoniem Willem Elsschot. Lijmen, Het been en Kaas zijn Elsschots bekendste, korte romans waarin hij de zakenwereld (waar hij zijn brood verdiende) op de hak neemt. De inleiding op Kaas is de beste en meest compacte verhandeling over het schrijfproces dat ik ken. Die aanwijzingen toegepast op de novelle Pensioen (die men elke vervroegde of verlate uittreder cadeau kan doen) levert het sluipende spektakel van het onstuitbare drama op dat de familie Verstappen tijdens en vooral na afloop van de Eerste Wereldoorlog overkomt. Het begint met een serie kleine tegenslagen, telkens gevolgd door een klein leugentje, een halve waarheid waarmee een klein eigenbelang wordt gediend. De tegenslagen worden groter, de leugens ook en op het moment dat de deksel op de doofpot lijkt te blijven rusten, komen alle Boontjes om hun loontjes. 

Dankzij kleine, en daardoor attente uitgevers levert Zuid-Amerika ons buiten de bekende namen telkens verrassingen. Mijn voorlaatste verrassing was Het papieren huis van de Argentijn Carlos María Domínguez (Uitgeverij Mouria). De laatste verrassing is Eduardo Barrios, een Chileense auteur (1894 - 1963) die in zijn leven zowel gewichtheffer in het circus als minister van onderwijs was. De Rotterdams uitgeverij Ad. Donker bracht dit voorjaar in de vertaling van Trijne Vermunt de opvallend mooi verzorgde novelle De jongen die gek werd van liefde. Eén keer eerder hadden wij de kans dit opmerkelijke verhaal te lezen, het kwam voor in de bundel Zuidamerikaanse verhalen (Prismapocket 448 uit 1959), maar eerlijk is eerlijk: zelfs als je deze pocket op de plank hebt staan, zul je niet snel dit juweeltje eruit pikken. Het verhaal gaat over het jongetje in de titel en er is maar één manier om het aan te bevelen. Ga naar de winkel en koop er twee. Het eerste exemplaar geef je aan iemand waar je van houdt, het tweede verstop je en heel af en toe lees je en herlees je het.   

Noud Bles

J.M.A. Biesheuvel: Zeeverhalen (incl. CD), (Uitgeverij Van Oorschot, 2007) paperback € 18,50
In 2008 verschijnt bij Van Oorschot de verzamelde verhalen van Biesheuvel.
Willem Elsschot: Verzameld werk (Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2005) gebonden € 54,95
Willem Elsschot: Kaas (Salamander klassiek, 2003) gebonden € 8,95, paperback
Willem Elsschot: Lijmen/Het been (Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2005) paperback € 14,95
Eduardo Barrios: De jongen die gek werd van liefde (Ad. Donker, 2007) gebonden € 14,90